Kan grupları 2 şekilde sınıflandırılır: ABO kan grubu ve Rh kan grubu. ABO kan grubunda 4 alt gurup bulunur: A, B, 0 ve AB kan gurupları.
Tipler, kan hücrelerinin yüzeyindeki küçük maddelere (moleküller) dayanır.
Bir kan grubuna sahip insanlar farklı bir kan grubuna sahip birinden kan aldığında, bağışıklık sistemi bu duruma tepki gösterir. Buna Kan uyuşmazlığı denir.
Anne ve bebeğin kan grupları farklı olduğunda, anneden gelen antikorlar hamilelik sırasında bebeğin kanına girer. Bu, bebeğin kırmızı kan hücrelerinin normalden daha hızlı parçalanmasına neden olabilir ve bebekte sarılık ve anemiye neden olabilir.
Anne ve bebek kanının uyuşmamasının iki yolu vardır:
En yaygın ve genellikle daha hafif tip kan uyuşmazlığıdır. Çoğunlukla annelerinin kan grubu 0 olan ve A, B veya AB gibi farklı kan grubuna sahip bebeği olan yenidoğanlarda gelişir.
Rh faktörü adı verilen belirli bir proteinin olup olmamasından kaynaklanır. En yaygın faktörler D, C, c, E ve e'dir.
Daha az yaygın olan diğer antijenler arasında Kell, Duffy ve diğerleri bulunur. Rh hastalığı, annenin Rh negatif olması ve Rh pozitif bir bebeği olması durumunda gelişir.
Kan, beyaz kan hücreleri ( lökosit),kırmızı kan hücreleri (eritrosit),trombosit denilen pulcuklar ve ara sıvı olan plazmadan oluşur. Kan hücrelerinin yüzeyinde birçok protein yapıda antijen vardır. İşte bu antijenlerden iki grup kan grubumuzu belirler. ABO antijenleri ve Rh antijenleri.
Rh kan grubu, Rh negatif ve Rh pozitif olarak ikiye ayrılır. Kan transfüzyonu esnasında kişiye kendi Rh grubundan kan verilmelidir. Kan grupları uyuşmazlığı hem ABO grubu hem de Rh uyuşmazlığını kapsar.
Bebeklerde kan grubu anne ve babanın genetik özelliğine göre belirlenir.
Bebeklerde kan grubu A ve B antijenlerinin olması veya olmamasına ve de Rh antijeninin varlığına veya yokluğuna göre belirlenir. Bir insanın kan hücrelerinde A ve B antijenlerinden birisi yada ikisi beraber olabileceği gibi hiç olmayabilir.
Böylece kişiler A Rh pozitif, A Rh negatif, B Rh pozitif, B Rh negatif, AB Rh pozitif, AB Rh negatif, O Rh pozitif, O rh negatif olmak üzere sekiz ayrı kan grubundan birine sahip olurlar.
Anne ve babasından B alıp BB olan ya da birinden B, diğerinden 0 alıp B0 olan kişinin kan grubu B'dir. Ancak anne ya da babasından A, diğerinden B grubu geliyorsa; her iki grup da baskın olduğundan, çocuğun kanı AB grubu olur. 0 olmasının tek yolu; her iki taraftan da 0 grubunun gelmesi ile mümkündür.
Çocuklarda kan grubu genetik tarafından belirlenir. Bir bebek, anne ve babasından birinin veya her ikisinin kan grubunun bir kombinasyonu kan grubu ve Rh faktörüne sahip olabilir. Rh pozitif gen baskındır (daha güçlüdür) ve Rh negatif genle eşleştirildiğinde bile pozitif gen kontrolü ele alır.
Kan grubu uyuşmazlığı ancak annenin bebeğinin kan hücrelerine karşı antikor geliştirmesi durumunda sorun haline gelir. Bu antikorlar, anne "hassaslaşıncaya" kadar gelişmez; bu durum hamilelik sırasında anne ve bebeğin kanının karışması sonucu ortaya çıkar. Bu, bebeğin kanının plasentadan geçmesi durumunda veya bazı invazif doğum öncesi testler, travma, doğum veya diğer durumlar sırasında meydana gelebilir. Duyarlılık ilk gebeliklerde sık görülen bir sorun olmasa da sonraki gebeliklerde komplikasyonlara neden olabilir.
Annenin antikorları bebeğin kırmızı kan hücrelerini yok ettiğinden bebek anemik hale gelebilir. Anemi aşağıdakiler de dahil olmak üzere başka komplikasyonlara neden olabilir:
Doğumdan sonra kırmızı kan hücresi tahribatı devam edebilir ve yenidoğanın hemolitik hastalığı (HDN) adı verilen bir duruma yol açabilir. Bebeklerde şiddetli sarılık olur. Bebeğin karaciğeri, kırmızı kan hücrelerinin bozulmasından kaynaklanan yüksek miktardaki bilirubini kaldıramadığında bebeğin karaciğeri büyür ve anemi devam eder. Bilirubin yüksekliği kernikterus denilen — aşırı bilirubinin beyinde birikmesine yol açarak muhtemelen nöbetlere, beyin hasarına, sağırlığa ve ölüme neden olabilir.
Rh faktörü, bazı kırmızı kan hücrelerinde bulunan bir proteindir. Çoğu kişi taşısa da herkes bu proteini taşımaz. . Proteini taşımayan kişiler Rh negatiftir .
Rh uyuşmazlığı yaratan tek durum babanın Rh pozitif annenin Rh negatif olduğu durumlardır. Kalıtım özelliğine göre Rh pozitif bir baba ile Rh negatif annenin doğacak çocuğunun kan grubunun Rh negatif olma olasılığı %50 dir.
Kan uyuşmazlığı tanısı anne adayının Rh negatif ve baba adayının Rh pozitif olduğu durumlarda meydana gelir.
Annenin ilk hamileliği ise Rh uyuşmazlığı genellikle sorun teşkil etmez. Bunun nedeni , hamilelik sırasında normalde bebeğin kanının annenin dolaşım sistemine girmemesidir .
Ancak doğum sırasında annenin ve bebeğin kanı karışabilir. Böyle bir durumda annenin vücudu Rh proteinini yabancı bir madde olarak tanır. Daha sonra Rh proteinine karşı antikorlar (yabancı hücrelerin vücuda girmesi durumunda koruyucu görevi gören proteinler) üretmeye başlayabilir.
Ürettiğiniz antikor miktarını takip etmek için sık sık kan testlerine ve bebeğinizi daha yakından izlemek için düzenli ultrasonlara ihtiyacınız olabilir. Gebelikte indirekt coombs testi takibi önemlidir.
Anneye doğumdan önce RhoGam yapılır. Bu anti Rh immunglobulinleridir. İğne ile yapılır. Anne kanındaki rh pozitif hücreleri görerek onlerı parçalar. Hamile bir kadının Rh uyumsuzluğu geliştirme potansiyeli varsa, doktorlar ona ilk hamileliği sırasında bir dizi iki Rh immün-globulin aşısı yapar.
Hamileliğin 28. haftasında ilk aşı ve doğumdan sonraki 72 saat içinde ikinci aşı yapılır. Rh immünglobulin bir aşı gibi davranır. Annenin vücudunun, yenidoğanda ciddi sağlık sorunlarına neden olabilecek veya gelecekteki hamileliği etkileyebilecek Rh antikorları üretmesini engeller.
Bir kadın ayrıca düşük yaptıysa veya hamilelik sırasında herhangi bir kanama geçirdiyse bir doz Rh immün globulin alabilir. Nadir durumlarda, eğer uyumsuzluk ciddiyse ve bebek tehlikedeyse, bebeğe doğumdan önce (rahim içi fetal transfüzyon) veya doğumdan sonra değişim transfüzyonu adı verilen özel kan transfüzyonları yapılabilir. Değişim transfüzyonları bebeğin kanını Rh-negatif kan hücreleri içeren kanla değiştirir. Bu, kırmızı kan hücrelerinin seviyesini stabilize eder ve halihazırda bebeğin kan dolaşımında bulunan Rh antikorlarından kaynaklanan hasarı en aza indirir. kırmızı kan hücrelerinin fetal intrauterin transfüzyonu - bu prosedür, tükenmiş kırmızı kan hücrelerini yenilemek için annenin rahmine ve doğrudan göbek kordonu damarına veya bebeğin karın boşluğuna bir iğne ile kan verilmesidir. Bu, bebekteki aneminin hidropsa ilerlemesini önlemeye yardımcı olabilir. Rahim içi transfüzyonların tekrarlanması gerekebilir ve bebeğinizin doğumdan hemen sonra başka bir transfüzyona ihtiyacı olabilir.
Eğer anne Rh-negatif ise, bağışıklık sistemi Rh-pozitif fetal hücrelere yabancı bir madde gibi davranır. Annenin vücudu fetal kan hücrelerine karşı antikor yapar. Bu antikorlar plasentadan gelişmekte olan bebeğe geçer ve bebeğin dolaşan kırmızı kan hücrelerini yok ederler.
Kırmızı kan hücreleri parçalandığında bilirubin ortaya çıkar. Bebekte sarılık meydana gelir. Rh uyuşmazlığında biluribin düzeyi hafif de olabilir ya da tehlikeli düzeyde yükselebilir. Beyin zararı ve ölüme kadar varan durumlar olabilir. Rh antikorları annenin ikinci veya sonraki gebeliklerine kadar zararsızdır. Eğer başka bir Rh pozitif çocuk taşıyorsa, Rh antikorları bebeğin kan hücrelerinin yüzeyindeki Rh proteinlerini yabancı olarak tanıyacaktır. Antikorları bebeğin kan dolaşımına geçecek ve bu hücrelere saldıracak.
Bu, bebeğin kırmızı kan hücrelerinin şişmesine ve yıkılmasına neden olabilir. Bu, yenidoğanın hemolitik veya Rh hastalığı olarak bilinir. Bebeğin kan sayımının çok düşük olmasına neden olabilir.
Anne kanında indirekt coombs testi pozitif ise Rh uyuşmazlığı var demektir.
Daha önce de belirtildiği gibi Rh uygunsuzluğunun tedavisinin temel ilkelerinden biri anne duyarlılığının önlenmesidir. Rh D immünoglobulin (RhIg),Rh hastalığının önlenmesinde önemli bir etki yapmıştır. RhIg, anne duyarlılığını önlemek için Rh pozitif eritrositleri hedef alan anti-Rh D antikorlarından oluşur. Alloimmünizasyon oranını %16'dan %1'in altına düşürmüştür. Ayrıca, RhIg immünprofilaksisi, anti-D antikorlarına bağlı HDN prevalansını %1'in altına düşürmüştür.
Bir annenin hamilelik sırasında Rh uygunsuzluğu yaşama potansiyeli varsa, duyarlılaşmamış Rh negatif kadınlara 28. gebelik haftasında profilaktik RhIg uygulanmalıdır. Yenidoğanın doğumdan sonra Rh pozitif olduğu tespit edilirse, aynı duyarlı olmayan Rh negatif kadınlara doğumdan sonraki 72 saat içinde RhIg verilmelidir.
RhIg immünoprofilaksisi, potansiyel olarak fetomaternal kanamaya yol açabilecek yüksek riskli olaylar yaşayan Rh negatif annelere de uygulanabilir.
Bebeğin doğumdan sonra düzenli aralıklarla kanından bilirubin ölçülür. Biluribin değerleri bebeğin gününe, ağırlığına ve gebelik haftasına göre tablo haline getirilmiştir. Hekimler bu tabloyu kullanarak bebeğe uygulanacak tedavi planını belirlerler.
Anne 0 kan grubu, bebek A veya B kan grubuna sahipse ABO uyuşmazlığı sözkonusudur. ABO kan grubu uyuşmazlığı toplumda oldukça sık görülür.
ABO kan uyuşmazlığı da bebekte hemolitik hastalığa neden olur.
ABO uyuşmazlığında görülen hemolitik hastalık Rh uyuşmazlığındaki kadar şiddetli değildir. Ancak bebekte değişik düzeylerde sarılık ve kansızlık gelişebilir.
ABO uyuşmazlığında da bebeğin kanı gebelik esnasında anneye geçer ve anne bu kan hücrelerine karşı antikor yapar.
Anne 0, baba A veya B grubu ise bebek babanın kan grubu ile doğarsa kan uyuşmazlığı gelişecektir.
ABO uyuşmazlığında, Rh uyuşmazlığında olduğu gibi önceden önlem almanın yolu yoktur. Ancak uyuşmazlık olduğu bilinen bebekler doğumdan sonra sarılık yönünden yakın takibe alınır.
Sarılık düzeyine göre fototerapi ve kan değişimi uygulanabilir. ABO kan uyuşmazlığı olan bebekler nadiren kan değişimine ihtiyaç duyarlar. Bu bebeklerde sarılık uzun sürebilir. Buna bağlı olarak erken dönemde kansızlık gelişebilir.
Özetle;
Rh uyuşmazlığı nadir görülmekle beraber daha ağır seyreder. Anne Kan grubu Rh negatif ve bebek Rh pozitif olması durumunda Rh uyuşmazlığı sözkonusudur. Meydana gelir. Genelikle ilk gebelikte değil sonraki gebeliklerde Ağır anemi, ileri derecede sarılık, beyin etkilenmesi (kerni ikterus) riski vardır.
ABO uyuşmazlığı çok sık görülür. Ama daha az ağır seyreder. Anne O kan grubu, Bebek A/B/veya AB ise meydana gelir. İlk gebelikte de ortaya çıkar. Hafif anemi, uzamış sarılık olur.
Kliniğimizin aşağıdaki kurum veya özel sigortalarla anlaşması bulunmaktadır. Anlaşmamız olmayan özel sigorta ve kurumlara TTB fiyat tarifesinden fatura düzenlediğinden, hastalarımız ödedikleri ücreti sigortalarından ve kurumlarından tahsil edebilmektedirler.
Prof. Dr. Suna EmirÇocuk Sağlığı ve Hastalıkları Doktoru Çocuk Hematoloji - Çocuk Onkoloji
